Το παιχνίδι με μπάλα δεν ήταν άγνωστο στην αρχαία Ελλάδα. Οπως επίσης και παρόμοια παιχνίδια σε άλλους αρχαίους πολιτισμούς. Είναι, όμως, γενικώς παραδεκτό ότι το σύγχρονο ποδόσφαιρο δεν αποτελεί συνέχεια και εξέλιξη των διάσπαρτων ανά τους αιώνες αρχαίων παιχνιδιών με «σφαίρες». Διαμορφώθηκε στην αποικιοκρατική Μ. Βρετανία μετά τα μέσα του 19ου αιώνα κι από εκεί πέρασε στην ηπειρωτική Ευρώπη. Και στην Ελλάδα, βεβαίως, με κάποια καθυστέρηση...
Πότε ακριβώς εμφανίζεται το ποδόσφαιρο στη χώρα μας είναι κάπως νεφελώδες. Πάντως, όσοι έχουν ασχοληθεί με την ιστορία του, συμφωνούν ότι η δημιουργία των πρώτων άτυπων ποδοσφαιρικών ομάδων στον ελλαδικό χώρο έγινε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς του 1896.
ρία χρόνια αργότερα θα διεξαχθούν οι πρώτοι ποδοσφαιρικοί αγώνες μεταξύ σωματείων. Η διάδοσή του, όμως, και η αισθητή ενασχόληση μ αυτό θα γίνει τα χρόνια 1905-1907, όταν θα διοργανωθεί και το πρώτο «πρωτάθλημα».
Οι πρόσφυγες
Μαζικό χαρακτήρα θα πάρει, βεβαίως, μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την εγκατάσταση των προσφύγων. Οι Ελληνες, άλλωστε, φαίνεται να πρωτόπαιξαν και να πρωτοκαλλιέργησαν ποδόσφαιρο στις μικρασιατικές ακτές τις αρχές της δεκαετίας του 1890.
Σχεδόν ταυτόχρονα ή λίγο αργότερα πρέπει να παιζόταν περιστασιακά στη Θεσσαλονίκη, τον Πειραιά και την Αθήνα.
Η συνηθισμένη εξήγηση που δίνεται είναι ότι εμφανίστηκε σε περιοχές που είχαν μεγαλύτερη επαφή με τη Δ. Ευρώπη και ειδικά την Αγγλία, την αδιαμφισβήτητη πατρίδα του σύγχρονου ποδοσφαίρου.
Θεωρείται βέβαιο ότι το νέο άθλημα έγινε γνωστό από πληρώματα αγγλικών και γαλλικών πλοίων, τα οποία άραζαν εκείνη την περίοδο σε λιμάνια του ελλαδικού χώρου.
Ασφαλώς στους «εισαγωγείς» πρέπει να προστεθούν και όσοι Ελληνες της διασποράς το είχαν γνωρίσει και κλωτσούσαν ή έβλεπαν μπάλα στην Αγγλία ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπου είχε ήδη διαδοθεί τα τελευταία 20-30 χρόνια του 19ου αιώνα.
Ετσι κι αλλιώς, το ποδόσφαιρο καθυστέρησε κάπως να έρθει στη χώρα μας. Τουλάχιστον σε σχέση με τα άλλα νεότερα αθλήματα.
Εναν χρόνο πριν από τους Ολυμπιακούς της Αθήνας μεταφράζεται από τ αγγλικά στα ελληνικά περίληψη των ποδοσφαιρικών κανονισμών που έχουν διαμορφωθεί στη Μ. Βρετανία (πλήρης μετάφραση θα γίνει τρία χρόνια αργότερα).
Δεν είναι ευκρινές αν η πρώτη απόδοση των κανονισμών εντάσσεται στο πλαίσιο της προετοιμασίας των Αγώνων ή απλώς ο φίλαθλος Ελληνας του Λονδίνου Α. Βλαστός, μεταφράζει από αγάπη για το άθλημα. Το φαινόμενο, άλλωστε, να προηγείται η δημοσίευση γυμναστικών-αθλητικών κανονισμών από τη διεξαγωγή και τη διάδοση μιας συγκεκριμένης «παιδιάς» δεν είναι κάτι άγνωστο. Το ίδιο συνέβη, λόγου χάρη, με το μπάσκετ κ.ά.
Η αντικατάσταση
Ο αρχαιοπρεπής όρος «ποδοσφαίρισις» επιλέγεται από τους πρώτους μεταφραστές του κανονισμού για ν αποδώσει στα ελληνικά το αγγλικό football. Πολύ γρήγορα, όμως, θ αντικατασταθεί από το απλοελληνικό «ποδόσφαιρο».
Πάντως, στο πρόγραμμα των πρώτων Ολυμπιακών (καταρτίστηκε το 1895) γινόταν η σκέψη να περιληφθεί, αλλά τελικά αυτό δεν έγινε.
Ο πρώτος «ιστορικός» των Ολυμπιακών Αγώνων Ι. Χρυσάφης γράφει ότι εξαιρέθηκε «διότι αφ' ενός μεν ήτο σχεδόν εντελώς άγνωστος εν Ελλάδι, μόλις κατά το προηγούμενον έτος εισαχθείσα εις το Λύκειον Διοσκουρίδου και τον Εθνικόν Γυμναστικόν Σύλλογον, χωρίς εν τούτοις να κατορθωθή η συγκρότησις ομάδος δυναμένης να παίξη καθ όλους τους κανόνας και επί ολόκληρον τον τεταγμένον χρόνον την παιδιά, εξ άλλου δε διότι η Επιτροπή (διεξαγωγής των Αγώνων) ήτο της γνώμης ότι το αγώνισμα τούτο δεν θα προσήλκυεν...».
ΟΙ ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΕΣ
«Οι πρώτοι σπόροι του ποδοσφαίρου στην Ελλάδα ρίχτηκαν σε Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη, Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη που υπήρξαν τα κέντρα από τα οποία ξεκίνησε. Ο Εθνικός και αργότερα ο Πανελλήνιος στην Αθήνα, ο Πειραϊκός Σύνδεσμος, η Ουνιόν Σπορτίβ στη Θεσσαλονίκη, ο Πανιώνιος και ο Απόλλων στη Σμύρνη και η Πέρα Κλουμπ στην Κωνσταντινούπολη, εκαλλιέργησαν και διέδωσαν το ποδόσφαιρο με πρωτόγονα στην αρχή μέσα και παρά την αντίδραση μεγάλης μερίδος της κοινωνίας» (αποσπάσματα από την πρώτη ποδοσφαιρική «ιστορία» του καθηγητή Οδ. Τσούτσου).
ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ
Η παρουσίαση των αγγλικών κανονισμών του ποδοσφαίρου στην ελληνική γλώσσα από τα μέσα της δεκαετίας του 1890 αποτελεί ένα κομβικό σημείο για την εμφάνιση και ανάπτυξη του ποδοσφαίρου. Ετσι «εμυήθησαν δια πρώτην φοράν οι φίλαθλοι». Η «λεπτομερεστάτη περιγραφή των κυριωτάτων φάσεων της παιδιάς, έδωσεν εις αυτούς (φιλάθλους και παίκτες) τελειοτέραν ιδέαν της όλης διεξαγωγής και διευκόλυνε την συγκρότησιν των πρώτων ελληνικών ομάδων και την τέλεσιν των πρώτων εν τω Νέω Φαλήρω ποδοσφαιρικών συναντήσεων» (επισημάνσεις του «πατέρα» της ελληνικής γυμναστικής Ι. Χρυσάφη).
ΤΑ... ΓΕΝΕΘΛΙΑ
Το 1899 οι πρώτοι «επίσημοι» αγώνες
Το 1899 θα πραγματοποιηθούν στο γήπεδο του Ποδηλατοδρομίου στο Νέο Φάληρο (όπου και το κατοπινό γήπεδο Καραϊσκάκη) από τον Σύνδεσμο Ελληνικών Γυμναστικών και Αθλητικών Σωματείων (τότε ΣΕΓΑΣ) οι πρώτοι «επίσημοι» ελληνικοί ποδοσφαιρικοί αγώνες. Τη χρονιά αυτή μπορούν να τοποθετηθούν και τα γενέθλια του ελληνικού ποδοσφαίρου.
Δεν υπάρχουν ακόμη, βεβαίως, αμιγείς ποδοσφαιρικοί σύλλογοι. Λειτουργούν μόνο κάποια ποδοσφαιρικά τμήματα στα πρώτα μεγάλα γυμναστικά και αθλητικά σωματεία. Τόσο στον καθαυτό ελληνικό χώρο, όσο και σε άλλες περιοχές του ελληνισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι συνήθως οι ποδοσφαιριστές είναι αθλητές άλλων αγωνισμάτων.
Πρωτοπόρος εμφανίζεται ο Ποδηλατικός Σύνδεσμος Αθηνών. Το 1898 έχει νοικιάσει από την Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων το φαληρικό ποδηλατοδρόμιο, όπου και ο μοναδικός επίσημος χώρος «ποδοσφαιρίσεως».
Ανάμεσα στ' άλλα, λειτουργεί εκεί και «ποδοσφαιρικόν ασκητήριον». Ο ίδιος εξέδιδε και περιοδικό στο οποίο θα δημοσιευτούν οι πρώτοι αναλυτικοί και πλήρεις κανονισμοί για την «παιδιά» (μεταφραστής είναι ο νεαρός τότε γυμναστής Ι. Χρυσάφης). Ο ΠΣΑ οργανώνει ποδοσφαιρικούς αγώνες μεταξύ ομάδων των μελών του (άνοιξη 1899).
Η ομάδα του, μαζί με τα ποδοσφαιρικά τμήματα του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου και του Εθνικού ΓΣ, θ αγωνιστούν στο πλαίσιο του «Πρωταθλήματος» του ΣΕΓΑΣ (φθινόπωρο του 1899).
Παραδόξως, στην πρώτη αυτή ποδοσφαιρική συνάντηση δεν σημειώνεται η παρουσία του Πειραϊκού Συνδέσμου. Ενός από τα παλιότερα και ιστορικότερα σωματεία, το οποίο διαθέτει κάποια ποδοσφαιρική ομάδα, μάλλον, από το 1894-1895.
Ποδόσφαιρο, όμως, την ίδια περίοδο παίζει και η πολυεθνική Θεσσαλονίκη. Η «Ουνιόν Σπορτίβ», που συγκροτείται εκεί κυρίως από το εβραϊκό στοιχείο είναι από τα πρώτα ποδοσφαιρικά σωματεία. Αργότερα θ ακολουθήσει και η ελληνική ομάδα του «Ομίλου Φιλομούσων». Το 1905 καταγράφεται αγώνας μεταξύ τους με νικήτρια την ελληνική ομάδα.
«Πρωτάθλημα» γίνεται ακόμη στη Σμύρνη, όπου ο Απόλλωνας (1898) είναι ο νικητής επί του Πανιωνίου. Αλλά και στην Κωνσταντινούπολη, όπου έχουν ήδη εμφανιστεί οι πρώτες ομάδες (Πέρα Κλουμπ, Ηφαιστος)... Ολα αυτά κι άλλα πριν ο ΣΕΑΓΣ διοργανώσει το πρώτο πανελλήνιο πρωτάθλημα το 1906.
Η ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ, Ο ΠΡΩΤΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΟΛΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
1897
Ιδρύεται ο ΣΕΓΑΣ με αρμοδιότητες και την ποδοσφαίριση. Μέχρι τότε βρισκόταν υπό την εποπτεία της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων. Το ποδόσφαιρο θα «αυτονομηθεί» με την ίδρυση της Ενώσεως Ποδοσφαιρικών Σωματείων Αθηνών - Πειραιώς (1920). Μέχρι τότε ουσιαστικά δεν υπήρχε αθλητική αρχή.
1906
Ιδρύεται στην Αθήνα ο πρώτος αποκλειστικά ποδοσφαιρικός σύλλογος «Γουδή» από πρώην μέλη του Πανελλήνιου ΓΣ. Ο τελευταίος -σύλλογος της «καλής αθηναϊκής κοινωνίας»- θεωρεί παρακατιανό το άθλημα. Μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους κατακτά επανειλημμένα το πρωτάθλημα. Διαλύθηκε μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.
1907
Η «ποδοσφαίρισις» έχει αρχίσει ήδη να εισβάλλει στα σχολεία των μεγάλων πόλεων της χώρας. Διεξάγονται οι πρώτοι σχολικοί αγώνες στο Ποδηλατοδρόμιο του Νέου Φαλήρου. Πήραν μέρος οχτώ μαθητικές ομάδες από γυμνάσια και λύκεια της Αθήνας και του Πειραιά και τους παρακολούθησαν πολλοί θεατές.
Το 1900 «εισάγεται» στα ολυμπιακά αθλήματα
Μπορεί στο αρχικό πρόγραμμα των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων να μην περιλήφθηκε το ποδόσφαιρο, αλλά η Διεθνής Επιτροπή, μετά τις ελληνικές επιφυλάξεις, διατήρησε το δικαίωμα να το περιλάβει αργότερα, αν τα αγγλικά και γαλλικά σωματεία εξέφραζαν την επιθυμία να στείλουν ποδοσφαιρικές ομάδες.
Φαίνεται ότι αυτό συνέβη την τελευταία στιγμή (παραμονές των αγώνων). Ετσι στο ολυμπιακό υλικό συμπεριλήφθηκαν οι σχετικοί κανονισμοί του αγωνίσματος. Τελικά, όμως, «δεν προσήλθον ομάδες προς συναγωνισμόν» και θα πραγματοποιηθεί μόνο αγώνας επίδειξης μεταξύ ομάδων από τη Σμύρνη και τη Θεσσαλονίκη.
Ας σημειωθεί ότι στους Ολυμπιακούς του 1900 στο Παρίσι το ομαδικό άθλημα συγκαταλεγόταν στα ολυμπιακά αγωνίσματα (στους τελικούς η αγγλική ομάδα νίκησε τη γαλλική με σκορ 4-0). Από τότε μέχρι τη δεκαετία του 1930, που καθιερώθηκε το Παγκόσμιο Κύπελλο, το ποδόσφαιρο θα είναι από τα δημοφιλή ολυμπιακά αθλήματα.
Ποδοσφαιρικοί αγώνες θα διεξαχθούν και στο πλαίσιο της αθηναϊκής Μεσολυμπιάδας του 1906. Μετείχαν τέσσερις ομάδες: από τη Δανία, τη Σμύρνη (Football Club), τη Θεσσαλονίκη (Ομιλος Φιλομούσων, Εθνικός Γυμναστικός Σύλλογος Αθηνών και Πανελλήνιος ΓΣ).
Οι πέντε αγώνες που έγιναν στο Ποδηλατοδρόμιο του Φαλήρου προκάλεσαν ενδιαφέρον και τις παρακολούθησαν εκατοντάδες θεατές. Μάλιστα, σε έναν από αυτούς οι ποδοσφαιριστές του Πανελληνίου, χάνοντας στο πρώτο ημίχρονο 9-0 από τους Δανούς δεν εμφανίστηκαν στην επανάληψη! Νικητές αναδείχτηκαν οι Δανοί, δεύτεροι οι Σμυρνιοί και τρίτοι οι Θεσσαλονικείς.
ΟΙ ΘΕΑΤΕΣ
«Η παρουσία των θεατών δεν ήταν μαζική και ενθουσιώδης την πρώτη και δεύτερη δεκαετία της εμφάνισής του. Ωστόσο η δημοτικότητα του ποδοσφαίρου, κυρίως μεταξύ παιδιών και εφήβων, αυξανόταν αλματωδώς. Τόσο που προκαλούσε την ανησυχία εκείνων που υποστήριζαν τον παιδαγωγικό μάλλον παρά τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα του... Οι πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές εν τούτοις επέβαλαν την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα το ποδόσφαιρο ως το δημοφιλέστερο σπορ στην Ελλάδα» (εκτιμήσεις της καθηγήτριας Χριστίνας Κουλούρη).
Ο... ΚΑΤΗΦΟΡΟΣ
Από τα σαλόνια στις αλάνες
Μια από τις πρώτες περιγραφές ποδοσφαιρικού αγώνα δημοσιεύεται σε μεγάλη εφημερίδα τις παραμονές της Μεσολυμπιάδας του 1906 («Εμπρός» 4/4/1906).
Εκτός από το αξιοπερίεργο της περιγραφής έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή:
-Δίνει μια ιδέα για την «εισαγωγή» του αθλήματος τα προηγούμενα χρόνια.
-Δείχνει ότι ακόμη το άθλημα βρίσκεται υπό την υψηλή προστασία της άρχουσας τάξης και δεν είναι της «αλάνας».
-Εχει αρχίσει να προκαλεί το ενδιαφέρον και να συγκεντρώνει θεατές.
Ο αγώνας γίνεται στο Ποδηλατοδρόμιο «μεταξύ του ομίλου των Αγγλων αξιωματικών και του ομίλου του Εθνικού ΓΣ Αθηνών».
Τον παρακολούθησε «πολύς κόσμος από τας Αθήνας και τον Πειραιά, ως και Αγγλοι του εν τω Φαληρικώ όρμω στόλου και άλλοι παροικούντες ενταύθα. Επίσης παρέστη η Αυτού Υψηλότης ο Διάδοχος (Κωνσταντίνος) και οι λοιποί πρίγκηπες μετά των πριγκιπισσών...
Κατά τα πρώτα 45 λεπτά οι Αγγλοι ενίκησαν επτά φοράς (σκορ 7-0). Η δεξιότης των εθαυμάσθη από όλους τους θεατάς, αλλά επίσης εξετιμήθη πολύ και η άμυνα των του Εθνικού Συλλόγου, οι οποίοι μόνον εις ταύτην ηναγκάσθησαν να περιορισθούν κατιδόντες την ασύγκριτον υπεροχήν των Αγγλων...».
Στο δεύτερο ημίχρονο «οι δεξιώτατοι Αγγλοι και ακούραστοι συγχρόνως ενίκησαν και πάλιν επανειλημμένως τους ιδικούς μας και κατόρθωσαν εν τέλει να νικήσουν ένδεκα φοράς ήτοι το όλον δέκα οκτώ φοράς...».
Μετά το τέλος του αγώνα, η ηττημένοι θα παραθέσουν τέιον στους νικητές στο αριστοκρατικό «Ακταίο» του Φαλήρου. Πολύ γρήγορα, όμως, το ποδόσφαιρο θα είναι εκτός ελέγχου και σαλονιών. Ετσι, για παράδειγμα ο Πανελλήνιος, από τους πρωτοπόρους του αθλήματος, δεν θα καταδεχτεί να συγκροτήσει ξεχωριστό τμήμα. Θα εξοβελίσει μάλιστα από το 1910 το ποδόσφαιρο επειδή «απομακρύνει τους μαθητάς από των τακτικών γυμναστηρίων προς προφανή ζημίαν της αληθούς γυμναστικής και αυτών τούτων των ατάκτως ανά τας οδούς και τα ρύμας της πόλεως ποδοσφαιριζόντων νεανιών και παίδων».
Είχε αρχίσει η γνωστή σύνδεση του λαϊκού πια παιχνιδιού με τη «διαφθορά» των νέων και γενικώς την καχυποψία των φρουρών της τάξης και της ηθικής στην Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα. Φαινόμενο όχι αποκλειστικά ελληνικό...
